Westerborkpad 6: Nijkerk - Putten

Deze (en volgende) keer hebben we een ontspannen afstand van maar 15 kilometer en daarom starten we iets later dan gewoonlijk, rond 11.00 uur, op station Nijkerk.
Het Gelderse Nijkerk had tijdens de Tweede Wereldoorlog een overwegend christelijke bevolking van ongeveer elfduizend inwoners. De Joodse gemeenschap bestond in 1940 uit ongeveer zestig mensen. Joods leven was er al sinds het begin van de zeventiende eeuw, in eerste instantie waren het vooral tabakstelers. In de 19e eeuw maakte Nijkerk naam als centrum voor Torastudie en het aantal Joden groeide in die tijd op een gegeven moment uit tot 250 mensen. In de winter van 1940-1941 werd de synagoge op last van de nazi’s gesloten. CHU-burgemeester Bruins Slot probeerde ‘zijn’ Joodse bewoners binnen de gemeentegrenzen van Nijkerk veilig te stellen, door hen in te zetten bij een werkproject rond het riviertje de Laak. Relatief lang leek dit inventieve plan te beantwoorden aan zijn doel. In maart 1943 trof Nijkerk desondanks het bericht dat alle Joodse ingezetenen zich voor 10 april moesten melden in kamp Vught. Zieken moesten zich direct melden in kamp Westerbork. Na deze datum bevonden zich formeel geen Joden meer in Nijkerk. Toch hielden relatief veel Joden zich schuil op Nijkerks grondgebied; hun aantal was groter dan de eigen Joodse gemeenschap. Uiteindelijk overleefden slechts dertien Nijkerkse Joden de sjoa.
In september 1944 werd de stad geconfronteerd met een grote stroom vluchtelingen uit de omgeving van Arnhem, dat als gevolg van de geallieerde luchtlandingsoperatie Market Garden vrijwel onbewoonbaar was geworden. In de winter van 1944-1945 werd Nijkerk ook nog eens aangedaan door duizenden mensen uit de grote steden in het westen van het land, die op hongertocht waren. Op de drukste dagen passeerden er dagelijks soms rond de 20.000 mensen.

Vanaf station Nijkerk doorkruisen we het centrum en na 2,5 kilometer verlaten we de stad. Vervolgens lopen we 10 kilometer door landelijk gebied: bos, hei, landbouwgronden en natuurgebied Oldenaller, bij sommigen wellicht bekend van de NS-wandeling met dezelfde naam.
De laatste kilometers zijn we in Putten. Bij Putten en de Tweede Wereldoorlog denk ik meteen aan de razzia van oktober 1944. In de nacht van 30 september op 1 oktober beschoten leden van het Puttense verzet een auto met daarin officieren van de Wehrmacht. Daarbij kwamen een Duitse militair en een verzetsman om het leven. Als vergeldingsactie werd het dorp door de nazi’s omsingeld en werden de bewoners opgesloten, de mannen en de vrouwen gescheiden, in respectievelijk de dorpsschool en de hervormde kerk. Ruim honderd woningen werden in brand gestoken. Op 2 oktober werden 660 mannen afgevoerd naar Kamp Amersfoort, van wie er 601 op transport werden gezet naar concentratiekamp Neuengamme. Uiteindelijk keerden er van hen na de oorlog slechts 48 terug. De razzia heeft een diepe wond geslagen in de Puttense gemeenschap. Ter nagedachtenis is in 1949 een monument van de hand van Mari Andriessen onthuld, een beeld van een treurende weduwe, in de volksmond ‘Het vrouwtje van Putten’ genoemd.