Waterliniepad 6: Nieuwegein – Fort bij Vechten

Vandaag is het een ‘bijzondere’ dag. Om te beginnen lopen we het stuk dat we de vorige keer hebben overgeslagen omdat het Waterliniemuseum, waar de wandeling vandaag eindigt, in afbouw was van een groots evenement waardoor het buitenterrein niet te bezichtigen was. Daarnaast hebben we vandaag een korte wandeling vanwege een uitgebreid bezoek als afsluiting aan het genoemde Waterliniemuseum in Fort Vechten. En we lopen de route wederom in ‘omgekeerde’ richting waardoor het museumbezoek de afsluiting is en het aan een ieder vrij is om naar eigen believen de tijd ervoor te nemen.

We starten de wandeling in Nieuwegein. Nieuwegein is ontstaan uit de gemeentes Jutphaas en Vreeswijk. Te midden van de bebouwing ligt het fort bij Jutphaas dat ontstaan is tijdens de eerste bouwfase van de nieuwe Hollandse waterlinie (1815-26). Het forteiland, met zijn bijzondere vorm en vrijwel gave fortgracht, is volledig omsloten door aarden wallen. Daarin zijn nog verschillende opstelplaatsen voor geschut te herkennen. Wal en aarden dekking van de gebouwen zorgen voor de kenmerkende hoogteverschillen. Het forteiland, met gracht en brug, heeft een langgerekte symmetrische vorm, met aan beide uiteinden een halve ‘ster’, bestaande uit drie puntige bastions. Al in 1959 kocht een bemiddelde jonkheer het fort van Defensie om er een wijnhandel te beginnen. Daarmee was hij zijn tijd ver vooruit, want de meeste forten kregen pas in de 21e eeuw een nieuwe bestemming.

Al snel komen we bij de brug over het Amsterdam-Rijn kanaal en komen na nog 3 km bij onze horecastop (of wel 7 km na start van de wandeling). Na deze horecastop lopen we door en komen al snel bij het fort met de mooie naam ‘bij ’t Hemeltje’. De naam verwijst naar een voormalige boerderij annex herberg dat op deze plek heeft gestaan. Fort bij ’t Hemeltje dateert van 1881 en is het jongste grote verdedigingswerk van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Zeldzaam is de driehoekige uitstulping aan de ‘veilige’ zijde van het forteiland, in militair jargon een ‘bastionet-caponnière’. Tevens zijn er tal van andere interessante ‘details’, zoals de keuken in de kazerne, met zijn enorme fornuis en vier grote gemetselde ovens, inclusief ingebouwde pannen. We zullen het helaas niet gaan zien, want het fort is beperkt toegankelijk. Wellicht kunnen we het pad rondom het fort wel betreden als er voldoende tijd is.

Want eigenlijk wacht ons iets anders: Fort bij Vechten: het op een na grootste fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Fort Rhijnauwen is het grootste en samen met Fort bij Vechten verdedigde het fort de Houtense Vlakte en de spoorlijn Arnhem-Utrecht. Het dankt zijn naam aan het gelijknamige gehucht, ten zuidwesten van Bunnik. Het bijzondere is dat het Fort ligt vlak bij de plek waar zich ooit een versterkt Romeins legerkamp bevond, aan de Rijn die hier toen nog liep en de noordgrens van het Romeinse Rijk vormde, het ‘castellum fectio’ (0-200 na Chr.). Het veelhoekige forteiland (17 hectare) bevat bastionachtige uitbouwen ter verdediging van de fortgracht en telt 16 bomvrije bouwwerken, waarin 16 miljoen bakstenen zijn verwerkt. Alleen de voorgevels zijn zichtbaar, de rest ligt verborgen onder een dikke laag camouflerende en beschermende aarde.

In het Fort bij Vechten is het Waterliniemuseum gevestigd. In dit museum kunnen we van alles ontdekken over de verdediging van Nederland door de inzet van water en met de levensgrote maquette van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ervaren hoe de ijzersterke verdediging werkt! En tijdens een rondleiding komen we in de historische gebouwen meer te weten over de strategie en geheimen van de fortenbouw. Ik kijk er naar uit.

De wandeling eindigt in dit museum. Het is is aan jezelf te bepalen hoe lang je verder wilt kijken. Maar misschien besluiten we om gezamenlijk te vertrekken, wie weet het? Vanaf het museum is het nog een kleine kilometer lopen tot aan de bushalte (lijn 41) die je naar Utrecht Centraal brengt.